રુસો-યુક્રેન યુદ્ધમાં યુક્રેનને ઉશ્કેરીને બહાર ઊભું તમાશો જોઈ રહેલું અમેરિકા આ યુદ્ધમાં ભારતના વલણથી નારાજ થઈ ગયું છે. પરંતુ ભારતે એ પણ સ્પષ્ટ કરી દીધું છે કે જો કોઈ નારાજ થશે કે મારામારી કરશે તો તે રશિયા વિરુદ્ધ નહીં જાય. આ એ જ અમેરિકા છે જેણે અફઘાનિસ્તાનને તાલિબાનના હાથમાંથી સરકી દીધું હતું અને તેને ભારતની પરવા નહોતી.
અમેરિકાના નેતૃત્વમાં પશ્ચિમી દેશો રશિયાને પાઠ ભણાવવા આતુર છે. સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં પણ તેની વિરુદ્ધ વાતાવરણ હોય તેવું લાગી રહ્યું છે. એક પછી એક નિંદાની દરખાસ્તો લાવવામાં આવી રહી છે. આવો જ એક ઠરાવ બુધવારે સંયુક્ત રાષ્ટ્ર મહાસભા (UNGA)માં પણ રશિયા વિરુદ્ધ લાવવામાં આવ્યો હતો. તેણે યુક્રેન પરના હુમલા માટે રશિયાની સખત નિંદા કરી. જો કે દર વખતની જેમ ભારતે તેમાં ભાગ લેવાનું ટાળ્યું હતું. તેમણે મતદાનમાં ભાગ લીધો ન હતો. આ સમગ્ર મામલે તેમણે તટસ્થ વલણ અપનાવ્યું છે.
તેઓ વાતચીત દ્વારા આ મુદ્દાનો ઉકેલ શોધવાના પક્ષમાં છે. ભારતના તટસ્થ વલણને કારણે તે પણ નિશાના હેઠળ આવવા લાગ્યો છે. અમેરિકાએ ભારતનું આ વલણ ગુમાવ્યું છે. જ્યારે વિશ્વના 141 દેશોએ એક થઈને રશિયા સામે અવાજ ઉઠાવ્યો છે ત્યારે ભારત કેમ અલગ છે. સરકારના તટસ્થ વલણનું કારણ શું છે?
જો કોઈ એવું વિચારે છે કે ભારત રશિયાની વિરુદ્ધ જશે અથવા આ મામલે તેનો સૂર પશ્ચિમી દેશો સાથે મેચ થવા લાગશે તો તે તેની ભૂલ છે. યુક્રેન પર હુમલા બાદ દુનિયાની નજર સતત ભારતના સ્ટેન્ડ પર છે. જોકે તેણે રશિયા સામે કોઈ પ્રતિક્રિયા આપી નથી. તેણે મધ્યમ માર્ગ અપનાવ્યો છે. તેઓ વાતચીત અને કૂટનીતિ દ્વારા વિવાદનો ઉકેલ શોધવાની વાત કરી રહ્યા છે.
એ બીજી વાત છે કે ભારત સરકારનું આ વલણ અમેરિકા સહિતના પશ્ચિમી દેશોને પસંદ નથી આવી રહ્યું. તેમની નજરમાં ભારત રશિયાની સાથે છે. જો કે આ સ્ટેન્ડથી કોઈને આશ્ચર્ય ન થવું જોઈએ. માત્ર જનરલ એસેમ્બલીમાં જ નહીં, આ પહેલા યુનાઈટેડ નેશન્સ સિક્યોરિટી કાઉન્સિલ (UNSC)માં પણ તેણે પોતાને રશિયા વિરુદ્ધ વોટિંગથી દૂર રાખ્યો હતો.
દેશમાં કોઈપણ સરકાર રહી છે ભારત ક્યારેય રશિયાની વિરુદ્ધ નથી ગયું. આ પહેલીવાર નથી જ્યારે ભારત રશિયાના કારણે લિટમસ ટેસ્ટ આપી રહ્યું છે. તે પહેલા પણ આ ટેસ્ટમાંથી પસાર થઈ ચૂક્યો છે. 2014માં પુતિનના રશિયાએ યુક્રેન પર આક્રમણ કર્યું અને ક્રિમીઆને ભેળવી દીધું ત્યારે મનમોહન સિંહ સરકારનું પણ આવું જ તટસ્થ વલણ હતું. આ વખતે પણ તેમાં કોઈ ફેરફાર થયો નથી.
ભારતના સ્ટેન્ડમાં બદલાવની અપેક્ષા ઓછી છે
ભવિષ્યમાં પણ ભારતના આ વલણમાં ભાગ્યે જ કોઈ ફેરફાર થશે. આજની સ્થિતિ જોઈને કોઈ ફરિયાદ કરી શકે છે કે ભારતે આવું વલણ કેમ લીધું છે. ભારત કોઈ પણ 'આક્રમક' દેશ સામે ખુલ્લેઆમ બોલવાનું કેમ ટાળી રહ્યું છે. પરંતુ ભારતના આ વલણ પાછળ કેટલાક નક્કર કારણો છે. તેમને જાણીએ અને સમજીએ.
યુએન ભારતનું હિત સમજી શક્યું નથી
વિશ્વમાં ભારત કરતાં વધુ શાંતિની હિમાયત કરનાર સારો દેશ કોણ હશે? જો કે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ખાસ કરીને સુરક્ષા પરિષદમાં તેમનો અનુભવ ખાટો રહ્યો છે. તે પશ્ચિમી દેશોના ખાનગી હિતોનો સૌથી મોટો ભોગ બન્યો છે. આ વલણ 1948 થી અમલમાં છે જ્યારે ભારત કાશ્મીર મુદ્દા પર સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં પહોંચ્યું હતું.
સુરક્ષા પરિષદે પાકિસ્તાનના હુમલા અંગે ભારતની ફરિયાદનો જવાબ આપ્યો ન હતો. જોકે ભારતની સલાહ વિના કાશ્મીર મુદ્દે પાકિસ્તાનની વળતી ફરિયાદને મંજૂરી આપવામાં યુકે અને યુએસ મોખરે છે. આનાથી પાકિસ્તાનને તે વિસ્તાર જાળવી રાખવાની તક મળી જે ભારતનો ભાગ હતો.
પાકિસ્તાન અને ચીન બંનેએ જમ્મુ-કાશ્મીરના ઘણા વિસ્તારોમાં ગેરકાયદેસર ગતિવિધિઓ ચાલુ રાખી છે. પરંતુ પશ્ચિમે ક્યારેય ભારતને સમર્થન આપ્યું નથી. તેમજ તેણે યુક્રેન માટે રશિયાની જે રીતે ટીકા કરી છે તેવી રીતે ચીનની નિંદા કરી નથી. લદ્દાખમાં જ્યારે ચીન અને ભારતના સૈનિકો વચ્ચે અથડામણ થઈ હતી ત્યારે પણ પશ્ચિમી દેશોએ ચીનને નારાજ કરવાનું ટાળ્યું હતું. ભારતે સંતુલન સાધવા માટે રાજદ્વારી માર્ગ શોધવો પડ્યો.
રશિયાએ ઘણી વખત ટેકો આપ્યો
હવે રશિયા વિશે વાત કરીએ. તે 70 ના દાયકાથી અમારા શ્રેષ્ઠ મિત્ર છે. આ જ કારણ છે કે રશિયા સાથે ભારતના સંરક્ષણ સંબંધો ખૂબ જ ગાઢ છે. તે રશિયા પાસેથી લગભગ 70 ટકા શસ્ત્રો ખરીદે છે. એટલું જ નહીં રશિયાએ હંમેશા સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં કાશ્મીર પર ભારતના વલણનું સમર્થન કર્યું છે. જવાબમાં ભારત પણ તેની સાથે રહ્યું છે. 1979-80માં જ્યારે રશિયાએ અફઘાનિસ્તાન પર હુમલો કર્યો ત્યારે તત્કાલીન ઈન્દિરા ગાંધી સરકારે પોતાની સૈન્ય કાર્યવાહીનો બચાવ કર્યો હતો.
ભારતના સ્ટેન્ડનું જોખમ
તટસ્થ રહેવામાં જોખમો છે. આ વલણને કારણે વિશ્વ આજે ભારતને રશિયાની સાથે ઊભું જોઈ રહ્યું છે. પુતીને જે કર્યું છે તે સ્ટેમ્પિંગ છે. આમ તે અરુણાચલ પ્રદેશમાં ચીનના આક્રમણને યોગ્ય ઠેરવે છે. સાથે જ પાકિસ્તાન કાશ્મીર ઘાટીમાં અલગતાવાદીઓને હવા પણ આપે છે. આ તેના કાર્યોને પણ યોગ્ય ઠેરવે છે.
0 Comments