આ વખતે કોરોના વાયરસની અસર વિશ્વ વિખ્યાત ભગવાન જગન્નાથજીની રથયાત્રા પર પણ પડી રહી છે. હા આ પહેલીવાર બનશે જ્યારે 285 વર્ષના લાંબા ગાળામાં જગન્નાથની યાત્રા ભક્તો વિના નીકળશે. જો કે ગયા વર્ષે પણ આ યાત્રા કોરોના સંકટને કારણે ટોકન તરીકે બહાર કાઢવામાં આવી હતી. ઓડિશાના વિશેષ રાહત કમિશનર પ્રદીપ કે જેનાએ આ માહિતી આપી છે. તેમણે કહ્યું હતું કે કોરોનાને કારણે આ વર્ષે પણ રથયાત્રા નિયમો મુજબ નીકળશે. તેમના મતે ફક્ત એવા સેવકોને જ સામેલ કરવામાં આવશે કે જેમની પાસે કોરોના વાયરસના નકારાત્મક અહેવાલો આવ્યા છે અને જેમને રસી આપવામાં આવી છે. રથયાત્રા કેમ કઢાય છે અને તેનું મહત્વ શું છે. આ સિવાય રથયાત્રામાં અગાઉ ક્યારેય કોઈ અવરોધ ઉભો થયો છે? ચાલો આ બધી વાતો વિગતવાર જાણીએ. તે પહેલાં ચાલો જાણીએ જગન્નાથ પુરી સાથે જોડાયેલી અન્ય કેટલીક બાબતો…
આપને જણાવી દઈએ કે ચારધામ તીર્થસ્થાનમાંનું એક પુરીનું જગન્નાથ મંદિર છે. આ 800 વર્ષ જુના મંદિરમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની જગન્નાથ તરીકે પૂજા થાય છે અને તેની સાથે તેમના મોટા ભાઈ બલારામ અને બહેન સુભદ્રા પણ છે. આ ત્રણેય લોકોના રથ રથયાત્રામાં નીકળ્યા હોવાનું જાણવા મળે છે. જગન્નાથ રથયાત્રામાં ભગવાન બલરામ અને બહેન સુભદ્રા સાથે ભગવાન જગન્નાથ માટે અલગ રથ છે અને દર વર્ષે આ રથ બનાવવામાં આવે છે. રથયાત્રાની પાછળ ભગવાન જગન્નાથનો રથ છે. બલારામનો રથ આગળ છે અને બહેન સુભદ્રા વચ્ચે ચાલે છે.
દરેકના રથ વિવિધ રંગ અને ઉંચાઇના હોય છે. ત્રણેય રથનાં નામ પણ જુદાં છે. બલારામજીના રથને 'તાલધ્વજ' કહેવામાં આવે છે અને લાલ અને લીલા રંગનો હોય છે. બીજી બાજુ સુભદ્રાના રથનું નામ છે 'દરપદલાન' અથવા 'પદ્મ રથ'. તેના રથનો રંગ કાળો અથવા વાદળી છે જેમાં લાલ રંગનો રંગ પણ છે. આ સિવાય ભગવાન જગન્નાથના રથને 'નંદિગોષ' અથવા 'ગરુદ્ધ્વજ' કહેવામાં આવે છે. તેનો રથ લાલ અને પીળા રંગનો હોય છે.
નોંધનીય છે કે દર વર્ષે બનાવવામાં આવતા આ રથ લગભગ સમાન ઉંચાઇથી બનેલા છે. આમાં ભગવાન જગન્નાથનો રથ 45.6 ફૂટ ઉંચો, બલારામનો 45 ફૂટ અને દેવી સુભદ્રાનો 44.6 ફૂટ ઉંચો હોય છે.
તે જ સમયે રથ બનાવવા માટે વપરાયેલી લાકડા વિશે વાત કરો. તેથી તે હંમેશા લીમડાના લાકડામાંથી બનાવવામાં આવે છે કારણ કે તે ઔષધીય લાકડાની સાથે પવિત્ર માનવામાં આવે છે. ક્યાં લીમડાના ઝાડની પસંદગી કરવામાં આવશે તે જગન્નાથ મંદિર સમિતિ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. આ સિવાય રસપ્રદ વાત એ છે કે ભગવાનના રથમાં એક પણ ખીલી અથવા કાંટા વગેરેનો ઉપયોગ થતો નથી. રથમાં પણ કોઈ ધાતુનો ઉપયોગ થતો નથી. રથ લાકડાની પસંદગી વસંત પંચમીના દિવસે શરૂ થાય છે અને અક્ષય તૃતીયાના દિવસથી રથ બનાવવાની શરૂઆત થાય છે.
આ પછી ત્રણ રથની તૈયારી કર્યા પછી પુરીના 'ગજપતિ રાજા'ના પાલક દ્વારા તેની પૂજા અર્ચના માટે આવે છે. આ પૂજા વિધિને 'છાર પહારા' તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. તેઓ આ ત્રણ રથની વિધિવત પૂજા કરે છે અને રથના મંડપ અને માર્ગને 'સુવર્ણ ઝાડુ' થી સાફ કરવામાં આવે છે. અષાઢ મહિનાના તેજસ્વી અર્ધના બીજા દિવસે લોકો શંખના અવાજથી રથ ખેંચે છે. જે વ્યક્તિને રથ ખેંચવાનો ભાગ્ય મળે છે તે ખૂબ ભાગ્યશાળી માનવામાં આવે છે. તે રથ અને મંદિરોથી સંબંધિત ઇતિહાસની બાબત હતી. હવે આપણે જાણીએ છીએ કે રથયાત્રા કેમ લેવામાં આવે છે અને તેનું મહત્વ શું છે.
144 વર્ષસુધી કોઈ પૂજા થઇ નહોતી…
285 વર્ષમાં આ પહેલીવાર બનશે કે જગન્નાથ પુરીની રથયાત્રા ભક્તો વિના નીકળશે. પરંતુ તમને જણાવી દઈએ કે મંદિરના રેકોર્ડ અનુસાર 2504 માં આક્રમણકારોને કારણે મંદિર સંકુલ સૌ પ્રથમ 144 વર્ષથી બંધ કરાવ્યુ હતું. આ સાથે પૂજાને લગતી પરંપરાઓ પણ બંધ થઈ ગઈ હતી. પરંતુ આદિ શંકરાચાર્યે ફરીથી આ પરંપરાઓ શરૂ કરી હતી. જો કે ત્યારથી દરેક સંજોગોમાં મંદિરની બધી પરંપરાઓનું પાલન કરવામાં આવે છે.
આવી રીતે રથયાત્રાની અનોખી પરંપરા…
એવું માનવામાં આવે છે કે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણના અવતાર જગન્નાથની રથયાત્રાની યોગ્યતા સો બલિદાન સમાન છે. અક્ષય તૃતીયાના દિવસે શ્રી કૃષ્ણ, બલારામ અને સુભદ્રાના રથના નિર્માણથી તેની તૈયારી શરૂ થાય છે. રથયાત્રાની શરૂઆત વિશે દંતકથાઓ છે કે રાજા ઇન્દ્રદ્યુમ નિલંચલ સાગર નજીક તેના સમગ્ર પરિવાર સાથે રહેતા હતા. એકવાર તેણે સમુદ્રમાં એક વિશાળ લાકડું જોયું. પછી તેણે તેનાથી વિષ્ણુની મૂર્તિ બનાવવાનું નક્કી કર્યું. તે જ સમયે તેમણે એક વૃદ્ધ સુથાર પણ જોયો જે બીજો કોઈ હતો નહીં વિશ્વકર્મા પોતે હતા.
સુથારે રાજા સામેં એક અજીબ શરત મૂકી…
લોકપ્રિય માન્યતાઓ અનુસાર સુથાર બનનારા ભગવાન વિશ્વકર્માએ રાજાને કહ્યું કે તે મૂર્તિ બનાવશે. પરંતુ તેમની એક શરત છે. આવી સ્થિતિમાં રાજાએ પૂછ્યું કે કઇ? ત્યારે સુથાર બન્યા ભગવાન વિશ્વકર્માએ કહ્યું, "જ્યાં સુધી હું મૂર્તિ બનાવીશ ત્યાં સુધી કોઈ મૂર્તિ જોવા ત્યાં નહીં આવે. રાજાએ રાજીખુશીથી આ શરત સ્વીકારી. એવું કહેવામાં આવે છે કે હાલમાં તેમણે શ્રી જગન્નાથજીનું મંદિર જ્યાં આવેલું છે તેની નજીકના મકાનની અંદર મૂર્તિ બનાવવાનું શરૂ કર્યું. સુથારની હાલતની જાણ રાજાના સબંધીઓને નહોતી.
પછી રાજા તે શરત ભૂલી ગયા…
એક દંતકથા અનુસાર રાણીએ વિચાર્યું કે દરવાજો ઘણા દિવસોથી બંધ હતો અને સુથાર પણ ભૂખ્યા અને તરસ્યા હશે. ક્યાંક તેની સાથે કશું થયું નથી. આ વિચારીને રાણીએ રાજાને દરવાજો ખોલવા અને વૃદ્ધ સુથારને યાદ કરાવ્યા. રાણીની આ વાત સાંભળીને રાજા પણ તેની શરત ભૂલી ગયા અને દરવાજો ખોલવાનો આદેશ આપ્યો. એવું કહેવામાં આવે છે કે જ્યારે દરવાજો ખોલ્યો ત્યારે વૃદ્ધ સુથાર ક્યાંય મળ્યો ન હતો. પરંતુ ત્યાં તેમને શ્રી જગન્નાથ, સુભદ્રા અને બલારામની અર્ધ-તૈયાર લાકડાની મૂર્તિઓ મળી.
ત્યારથી રથયાત્રા કાઢવામાં આવે છે…
દંતકથા અનુસાર મૂર્તિઓને અધૂરી પડેલી જોઈને રાજા અને રાણીને ભારે દુ:ખ થયું. પરંતુ તે જ સમયે બંનેએ આકાશવાણીને સાંભળ્યું કે, "દુઃખી ન થાઓ અમે આ સ્વરૂપમાં રહેશું તેથી મૂર્તિઓને પવિત્ર કરો." આજે પણ તે અપૂર્ણ અને અસ્પષ્ટ મૂર્તિઓ પુરુષોત્તમ પુરીની રથયાત્રા અને મંદિરમાં શણગારેલી અને આદરણીય છે. એવું માનવામાં આવે છે કે શ્રી કૃષ્ણ અને બલારામે માતા સુભદ્રા દ્વારા દ્વારકાની મુલાકાત લેવાની ઇચ્છા પૂર્ણ કરવાના હેતુથી અલગ રથમાં બેસીને રથયાત્રા કાઢી હતી. ત્યારથી માતા સુભદ્રાના શહેર પ્રવાસની યાદમાં પુરીમાં દર વર્ષે આ રથયાત્રાનું આયોજન કરવામાં આવે છે.
આ રથયાત્રામાં ભાગ લેવાનો મહિમા…
રથયાત્રા એક તહેવાર છે જેમાં ભગવાન જગન્નાથ ચાલે છે અને તેમના ભક્તોની વચ્ચે આવે છે અને તેમના દુ:ખ અને ખુશીમાં ભાગ લે છે. શાસ્ત્રો અને પુરાણોમાં પણ તેનું મહત્વ કહેવામાં આવ્યું છે. સ્કંદ પુરાણમાં સ્પષ્ટપણે કહેવામાં આવ્યું છે કે, “જે કોઈ રથયાત્રામાં જોડાય છે તે પુરી શહેર જાય છે. તે જીવન અને મૃત્યુના ચક્રથી મુક્ત થઈ જાય છે. " શ્રી ભક્તો જેઓ શ્રી જગન્નાથજીની આરાધના કરતી વખતે રસ્તાની ધૂળ અને કાદવમાંથી પસાર થાય છે તેઓ સીધા ભગવાન શ્રી વિષ્ણુના સર્વોચ્ચ નિવાસસ્થાને જાય છે. આ સિવાય જે લોકો શ્રીકૃષ્ણ, બલારામ અને સુભદ્રા દેવીને દક્ષિણ દિશા તરફ આવતા ગુન્ડીચા મંડપમાં રથ પર બેઠેલા જુએ છે તેઓ મોક્ષ પ્રાપ્ત કરે છે.
રથયાત્રા માત્ર આપણા દેશમાં જ નહીં પરંતુ વિદેશોમાં પણ નીકળે છે
તે જાણીતું છે કે ભગવાન જગન્નાથપુરીની આ અદ્ભુત યાત્રા ગુજરાત, આસામ, જમ્મુ, દિલ્હી, આંધ્રપ્રદેશ, અમૃતસર, ભોપાલ, બનારસ અને લખનઉમાં જગન્નાથપુરી ઉપરાંત સામાન્ય પરિસ્થિતિમાં કરવામાં આવે છે. એટલું જ નહીં આ રથયાત્રા બાંગ્લાદેશ, સાન ફ્રાન્સિસો અને લંડનમાં પણ કાઢવામાં આવે છે. અંતે માહિતી માટે તમને જણાવી દઈએ કે આ વખતે આ યાત્રા આવતીકાલે એટલે કે 12 જૂને નીકળશે.
0 Comments